(c) 2001 by Akira Miyoshi. All rights reserved.
[Top]
[はじめに] [1章] [2章] [3章] [4章] [5章] [6章] [7章] [8章] [9章] [10章] [11章]
2001 物理化学 II - 9章

9. 熱力学関数と分配関数

  * ここではすべて1分子あたりの量
モルあたりの量 : NA or k R
  単純な例) Na, H 原子の 2S 2P 平衡定数   K = \frac{6}{2}\exp \left( { - \frac{{\Delta E}}{{kT}}} \right)
-kT lnK = -kT ln3 + E = E - T (k ln3)
  ( -kT lnK = G = H - T S )
H = E, S = k ln3
図 9.1 内部エネルギーの基準

9.1 内部エネルギー

[内部エネルギー]

  分子の基底状態からの励起エネルギーの期待値
U - U\left( 0 \right) =
  \frac{1}{Q}\sum\limits_i {\varepsilon _i g_i \exp \left( {
  - \beta \varepsilon _i } \right)}
  = 1 / kT
  Q のみを含むように変形
U - U\left( 0 \right) =
  - \frac{1}{Q}\left( {\frac{{\partial Q}}{{\partial \beta }}} \right)_V
  =  - \left( {\frac{{\partial \ln Q}}{{\partial \beta }}} \right)_V   (9.1)

図 9.2 内部エネルギー

分子運動からの寄与

  振動   U_{vib}  = \frac{x}{{e^x  - 1}}kT   (9.2)
x = h\nu /kT
  回転   U_{rot}  = \frac{r}{2}kT   (9.3)
r : 回転の次元数
  並進   U_{trans}  = \frac{3}{2}kT   (9.4)

  ex.) 室温 (298 K) における非直線分子 (r = 3) :
Utrans + Urot = 3kT = 7.4 kJ mol-1
  ex.) H2 とI2 (振動数 : 4162, 214.6 cm-1) の振動エネルギー (298 K) :
Uvib (H2) = 7.8 10-6 cm-1 = 9.3 10-8 kJ mol-1
Uvib (I2) = 118.0 cm-1 = 1.4 kJ mol-1

[定容熱容量]

C^V  = \left(
  {\frac{{\partial U}}{{\partial T}}} \right)_V   (9.5)
  振動   C_{vib}^V  = \frac{{x^2 e^x }}{{\left( {e^x  - 1} \right)^2 }}k   (9.6)
  回転   C_{rot}^V  = \frac{r}{2}k   (9.7)
  並進   C_{trans}^V  = \frac{3}{2}k   (9.8)

9.2 エントロピー

  統計エントロピー (ボルツマンの式)
S = k\ln W   (9.9)
  W : 最確配置の統計重率
  分配関数で表記
S = \frac{{U - U\left( 0 \right)}}{T} + k\ln Q   (9.10)

分子運動からの寄与

  振動   S_{vib}  = \left[ {\frac{x}{{e^x  - 1}} - \ln \left( {1 - e^{ - x} }
  \right)} \right]k   (9.11)
  回転   S_{rot}  = \left[ {\ln \frac{{\Gamma \left( r \right)\Gamma
  \left( {r/2} \right)}}{\sigma } + \frac{r}{2}\left( {1 +
  \ln \frac{{kT}}{{B_{av} }}} \right)} \right]k   (9.12)
\Gamma \left( r \right)\Gamma \left( {r/2} \right) = \sqrt \pi (r = 1, 3),   \Gamma \left( r \right)\Gamma \left( {r/2} \right) = 1 (r = 2)
Bav = B (r = 1, 2),   Bav = (ABC )1/3r = 3)
  並進   S_{trans}  = \left[ {\frac{5}{2} + \frac{3}{2}\ln \frac{{2\pi
  mkT}}{{h^2 }} + \ln V} \right]k   (9.13)
V : 1分子あたりの体積 = 1 / (個数密度[個数濃度])
  電子   S_{elec}  = \left( {\ln g_{elec} } \right)k   (9.14)
  ex.) 1H2127I2 の 298 K, 1 atm におけるエントロピー
    (B : 59.3, 0.0374 cm-1 / 振動数 : 4162, 214.6 cm-1)
Svib (H2) = 3.3 10-7, Svib (I2) = 8.4 [J K-1 mol-1]
Srot (H2) = 13.0, Srot (I2) = 74.2 [J K-1 mol-1]
Strans (H2) = 117, Strans (I2) = 178 [J K-1 mol-1]

9.3 他の熱力学関数

  ヘルムホルツ関数
A - A\left( 0 \right) =  - kT\ln Q   (9.15)
  圧力
p = kT\left( {\frac{{\partial \ln Q}}{{\partial V}}} \right)_T   (9.16)
  エンタルピー
H - H\left( 0 \right) = U - U\left( 0 \right) + pV
  ギブス関数
G - G\left( 0 \right) = A - A\left( 0 \right) + pV

[完全気体]

  完全気体では並進分配関数のみ V に依存 :
p = kT / V,   pV = kT
H - H\left( 0 \right) =  - \frac{1}{Q}\left(
  {\frac{{\partial Q}}{{\partial \beta }}} \right)_V  + kT   (9.17)
G - G\left( 0 \right) =  - kT\ln Q + kT   (9.18)
  ex.) H2 解離平衡 [8.2] @ 1000 K, p = 1 atm
H / kT = + 51.96
[U (0) = E ]
- 0.015
[Uvib ]
- 1
[Urot ]
+ 1.5
[Utrans ]
+ 1
[pV = kT ]
= 53.44
S / k = -0.018
[Svib ]
- 2.77
[Srot ]
+ 15.08
[Strans ]
+ 1.39
[Selec ]
= 13.68

  -lnKp = G / kT = H / kT - S / k = 39.76
    Kp = exp(-39.76) = 5.40 10-18 [atm]
  Kc = Kp / RT = 39.6 molecules cm-3     ( R = 1.3626 10-22 atm K-1 cm3 molecule-1 )


問題 9.1
  1) 反応 Cl + H2 HCl + H の振動・回転・相対並進・電子状態の 298 K における、 エントロピー変化を以下の情報から計算せよ。
Cl H2 HCl H
振動波数 [cm-1] 4162 2886
回転定数 B [cm-1] 59.3 10.4
回転対称数 2 1
質量 m [amu] 35 2 36 1
電子状態の多重度 4 1 1 2
  2) 上の結果と下の標準生成エンタルピーの値から、298 K におけるこの反応の平衡定数を求めよ。
Cl H2 HCl H
Hf (298 K) [kJ mol-1] 121.3 0 -92.3 218.0